فلورایدتراپی چیست؟
فلوراید تراپی یک روش درمانی / تقویتی است که برای تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی دندان استفاده میشود. در این روش، فلوراید به صورت مستقیم روی دندانها قرار داده میشود تا مینای دندان را قویتر، و از دندان ها در برابر اسیدهای تولید شده توسط باکتریهای دهان محافظت کند.
ویدیوی زیر از صحبت های خانم دکتر نازنین بنیانیان، متخصص کلینیک دندانپزشکی دکتر بنیانیان، اطلاعات کامل تر و جامع تری درباره این فرایند دندانپزشکی به شما خواهد داد.
خود ماده فلوراید چیست؟
شاید اگر با ریشه عنصر فلوراید آشنا شوید، تعجب کنید که چرا از این ماده برای محافظت از دندان استفاده میشود! اما اگر کمی بیشتر درباره فلوراید اطلاعات جمع کنید، میفهمید که این عنصر تا چه حد روی حفظ سلامتی دندان ها تاثیر میگذارد.
فلوراید، ماده ای است که ذاتا در پوسته زمین یافت میشود. مادهای با نماد (F) در جدول تناوبی، که خواص بسیار زیادی برای تقویتکنندگی مینای دندان و رعایت بهداشت دهان و دندان دارد.
فلوراید دندان چیست و چه فرقی با عنصر فلوراید دارد؟
فلورایدی که ما در این مقاله درباره آن صحبت میکنیم، همان فلورایدی است که به میزان بسیار کمی در غذا و آب آشامیدنی وجود دارد. این فلوراید هیچ فرقی با فلورایدِ جدول تناوبی ندارد و دقیقا همان عنصر است!
وجود فلوراید در رژیم غذایی، باعث استحکام و حفظ سلامت دندانها میشود. به همین دلیل در سالهای گذشته، برخی از کشورها اقدام به اضافه کردن این ماده در آب آشامیدنی شهری کردند. البته مشکلات پیش آمده در اثر این کار، باعث شد که تعداد کشورها و شهرهایی که فلوراید را به آب آشامیدنی اضافه میکنند، به طرز چشمگیری کاهش پیدا کند.
با این حال، هنوز هم در بسیاری از نقاط زمین، این ماده را به صورت خیلی کم، به سیستم آب آشامیدنی شهری وارد میکنند.
چرا فلوراید برای دندانها مهم است؟ | خواص فلوراید برای دندان
دلایل زیادی وجود دارد که فلوراید را به مادهای موثر برای حفظ سلامتی دندان های افراد تبدیل کرده است. دلایلی که در ادامه، تعدادی از آن ها را با یکدیگر بررسی خواهم کرد.
تقویت مینای دندان
مینای دندان، سختترین بافت بدن انسان است و نقش محافظتی مهمی برای دندانها دارد. این لایه بیرونی دندان، از دندان در برابر عوامل خارجی مانند باکتریها، اسیدها و ضربه محافظت میکند. اما همین مینای دندان هم درست مانند سایر بافتهای بدن، در معرض آسیب و فرسایش قرار دارد.
یکی از مهمترین دلایل آسیب به مینای دندان، حمله اسیدهایی است که توسط باکتریهای دهان تولید میشوند. این اسیدها باعث حل شدن مواد معدنی موجود در مینای دندان شده و در نتیجه، حفرههایی در دندان ایجاد میشوند.
فلوراید چگونه به تقویت مینای دندان کمک میکند؟
فلوراید با نفوذ به ساختار مینای دندان، آن را تقویت میکند. یعنی با جایگزین کردن مواد معدنی از دست رفته در مینای دندان، باعث میشود که مینای دندان مقاومتر شود و در برابر حمله اسیدها، بهتر مقاومت کند. به عبارت دیگر، فلوراید مانند یک سپر محافظتی عمل کرده و از دندانها در برابر پوسیدگی محافظت میکند.
علاوه بر این، فلوراید میتواند به ترمیم مینای دندان آسیبدیده نیز کمک کند. زمانی که مینای دندان در مراحل اولیه آسیبدیدگی قرار دارد، فلوراید میتواند به بازسازی مجدد آن کمک کند. این فرآیند را “رمینرالیزاسیون” مینامند.
کاهش پوسیدگی دندان
یکی دیگر از مهمترین خواص فلوراید، توانایی آن در کاهش پوسیدگی دندان است.
پوسیدگی دندان یکی از شایعترین مشکلات دهان و دندان است که در اثر فعالیت باکتریها و تولید اسید در دهان ایجاد میشود. این اسیدها به مرور زمان مینای دندان را حل کرده و حفرههایی در دندان ایجاد میکنند.
فلوراید با مکانیسمهای مختلفی از پوسیدگی دندان جلوگیری میکند. یکی از این مکانیسمها، تقویت مینای دندان است که کمی بالاتر آن را به شما توضیح دادیم.
علاوه بر تقویت مینای دندان، فلوراید میتواند به ترمیم مینای دندان آسیبدیده هم کمک کند. یعنی در شرایطی که مینای دندان در مراحل اولیه آسیبدیدگی قرار داشته باشد، فلوراید میتواند به بازسازی مجدد آن، و ترمیم حفرههای کوچک و جلوگیری از پیشرفت پوسیدگی کمک کند.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید فلوراید حتی میتواند به طور مستقیم با برخی از باکتریهای عامل پوسیدگی دندان هم مقابله کند! چرا که این ماده توانایی تداخل در متابولیسم این باکتریها را دارد، و از رشد و تکثیر آنها جلوگیری میکند و در نتیجه، تولید اسید در دهان را کاهش میدهد.
تسهیل ترمیم مینای دندان
زمانی که مینای دندان در مراحل اولیه آسیبدیدگی قرار دارد، فلوراید میتواند به بازسازی مجدد آن کمک کند. یعنی با نفوذ به ساختار مینای دندان آسیبدیده، مواد معدنی از دست رفته را جایگزین میکند و به ترمیم میکروسکوپی حفرهها کمک میکند.
به عبارت سادهتر، فلوراید مانند یک چسب عمل میکند و با ترمیم حفره های ناشی از پوسیدگی های جزئی، به ترمیم ترکها و شکستگیهای کوچک مینای دندان کمک میکند.
کاهش حساسیت دندان
حساسیت دندان، مشکلی رایج است که بسیاری از افراد با آن مواجه میشوند. در هنگام بروز این مشکل (که معمولا به دلیل نازک شدن مینای دندان یا عقبنشینی لثهها ایجاد میشود)، عاج دندان در معرض محرکهای خارجی مانند غذاهای سرد، گرم، شیرین یا اسیدی قرار میگیرد و دچار درد و التهاب میشود.
در این بین، فلوراید، درست مثل یک شخصیت ابرقهرمانی، با کمک به تقویت مینای دندان، مانند یک سپر محافظتی در برابر محرک های خارجی (مثل سرما، کرما، ترشی و شیرینی) عمل، و از عاج دندان در برابر این تحریکات محافظت میکند.
مقابله با باکتریهای دهان
یکی از مکانیسمهای اصلی عملکرد فلوراید، کاهش تولید اسید توسط باکتریها است. زیرا فلوراید با ایجاد تداخل در ساختار و کارکرد برخی از باکتریهای دهان، از جمله استرپتوکوک موتانس (که نقش اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان دارد) مانع از تولید اسید میشود. به این ترتیب، محیط دهان کمتر اسیدی میشود و مینای دندان در برابر پوسیدگی مقاومتر بیشتری پیدا میکند.
تازه! فلوراید میتواند روی غشای سلولی برخی از باکتریها هم تاثیر بگذارد و باعث اختلال در عملکرد آنها شود. این امر منجر به کاهش تعداد باکتریهای مضر در دهان و در نتیجه، کاهش خطر پوسیدگی دندان میشود.
ایجاد یک لایه محافظتی
هنگامی که فلوراید با مینای دندان تماس پیدا میکند، با مواد معدنی موجود در مینای دندان واکنش داده و یک لایه بسیار نازک و مقاوم به نام فلوراپاتیت را تشکیل میدهد. این لایه، همان سپر محافظتیای است که کمی بالاتر ساز و کارِ سوپرمنِ مانند آن را به شما توضیح دادیم!
لایه فلوراپاتیت به دلیل ساختار کریستالی قویتری که نسبت به مینای دندان طبیعی دارد، مقاومت بیشتری در برابر اسیدهایی که توسط باکتریهای دهان تولید میشوند، نشان میدهد. این بدان معنا است که این لایه، دندانها را در برابر پوسیدگی مقاومتر میکند.
اهمیت فلورایدتراپی برای کودکان
فرایند فلوراید تراپی، همانقدر که برای بزرگسالان مفید و مناسب است، برای کودکان هم اهمیت دارد. چه بسا مزایای فلوراید تراپی کردنِ دندان برای کودکان، خواص و فواید بسیار بیشتری نسبت به بزرگسالان داشته باشد.
از مهمترین دلایل اهمیت فلورایدتراپی برای کودکان، میتوانیم به تقویت مینای دندانِ در حال رشد کودکان اشاره کنیم. اگر والدین یک کودک از همان دورانی که دندان های دائمی فرزندشان در حال رشد هستند، به سلاتی مینای دندان کودکشان اهمیت دهند، آینده ی دندانهای او را تا حد بسیار زیادی تضمین میکنند.
با این اوصاف، فلورایدتراپی با تقویت لایه های بیرونی و حتی عاجِ دندان کودک شما، از آن دندان ها در برابر پوسیدگی های بزرگسالی محافظت میکند. یعنی آن دندان را مقاومتر میکند و از آن در برابر اسیدهایی که توسط باکتریهای دهان تولید میشوند، محافظت میکند.
بیشتر بخوانید: دندانپزشکی کودکان در تهران
بهترین سن برای فلوراید تراپی دندان کودکان
معمولا فلوراید تراپی کردن دندان کودکان در سنین بین ۵ تا ۷ سالگی (که اولین دندانهای دائمی کودک شروع به رشد میکنند)، احتمال پوسیدگی دندانهای آسیاب را کاهش میدهد. پس بهتر است که والدین در این بازه زمانی، حتما نسبت به انجام این فرایند، برای دندان های فرزند خود، اقدام کنند.
انواع استفاده از فلوراید
در مجموع، چند روش مختلف برای استفاده از فلوراید در دندانپزشکی کودکان وجود دارد:
- استفاده خمیر دندان حاوی فلوراید
- دهانشویه سدیم فلوراید
- ژل فلوراید
- وارنیش دندان کودکان
- قرص فلوراید
- سیلور دی آمین فلوراید (SDF)
استفاده خمیر دندان حاوی فلوراید
یکی از سادهترین و موثرترین راهها برای بهرهمندی از خواص مفید فلوراید، استفاده منظم از خمیردندانهای حاوی فلوراید است. زیرا فلوراید موجود در خمیردندان با تماس با دندانها، یک لایه محافظتی بر روی مینای دندان ایجاد میکند.
این لایه، دندانها را در برابر اسیدهای تولید شده توسط باکتریهای دهان مقاومتر کرده و از پوسیدگی آنها جلوگیری میکند. علاوه بر این، فلوراید به ترمیم مینای دندان آسیبدیده کمک میکند و حساسیت دندانها را کاهش میدهد.
با مسواک زدن منظم با خمیردندان حاوی فلوراید، میتوان به طور قابل توجهی خطر پوسیدگی دندان را کاهش داده و از سلامت دهان و دندان خود محافظت کرد.
دهانشویه سدیم فلوراید
روش دیگری که به بهرهمندی از خواص مفید فلوراید کمک میکند، استفاده از دهانشویه سدیم فلوراید است. محلولی که پس از تماس مستقیم با دندانها، به تقویت مینای دندان و ایجاد آن سد دفاعی معروف، کمک میکند.
استفاده منظم از دهانشویه حاوی فلوراید به همراه مسواک زدن با خمیردندان حاوی فلوراید، یک رویکرد جامع برای حفظ سلامت دهان و دندان محسوب میشود. هرچند که تجویز دوز مناسب مصرف فلوراید باید توسط دندانپزشک صورت بگیرد. نه سر خود و بدون هماهنگی با متخصص.
ژل یا فوم فلوراید
ژل فلوراید، نوعی ژل غلیظ است که توسط دندانپزشک روی سطح دندان های فرد متقاضی فلورایدتراپی اعمال میشود. یعنی بر خلاف دو روش قبلی که استفاده از آن ها در خانه امکان پذیر بود، این روش صرفا باید توسط دندانپزشک و در مطب دندانپزشکی انجام شود.
در این روش، دندانپزشک کمی از ژل یا فوم فلوراید را مستقیما روی دندانهای شما قرار میدهد و با استفاده از ابزار مکش بزاق، دهان را خشک نگه میدارد. سپس، فوم فلوراید را پس از گذشت مدت زمانی مشخص، از دهان شما خارج میکند.
تا سی دقیقه پس از انجام این روش، بیمار باید از مصرف آشامیدنی و غذا و همچنین استعمال دخانیات پرهیز کند تا فلوراید به طور کامل جذب دندان های او شود.
وارنیش فلوراید کودکان
این روش که بیشتر برای فلورایدتراپی دندان های کودکان مورد استفاده قرار میگیرد، راهکار تخصصی دیگری است که صرفا توسط دندانپزشک و در مطب دندانپزشکی انجام میشود.
برای این کار، دندانپزشک ابتدا دندانهای کودک را توسط گاز استریل تمیز میکند و سپس توسط یک برس استریل کوچک (که مخصوص وارنیش تراپی است)، ژل حاوی یون فلوراید را روی دندانها اعمال میکند.
قرص فلوراید
قرص های حاوی فلوراید هم میتوانند به عنوان یک مکمل برای تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی به کار روند. اما برخلاف خمیردندان، دهانشویه و ژل فلوراید (که به صورت موضعی روی دندانها استفاده میشوند)، قرصهای فلوراید به صورت سیستمیک عمل میکنند و با بلعیده شدن، فلوراید را در بدن آزاد میکنند.
به همین دلیل، مصرف قرصهای فلوراید صرفا برای بزرگسالانی تجویز میشود که به دلیل شرایط خاصی مانند خشکی دهان، استفاده از برخی داروها یا مشکلات سلامتی دیگر، نیاز به دریافت دوز بیشتری از فلوراید دارند.
با این حال، مصرف خودسرانه قرصهای فلوراید به هیچ عنوان توصیه نمیشود و تنها باید با تجویز و تحت نظر پزشک انجام شود. زیرا مصرف بیش از حد فلوراید میتواند عوارضی مانند فلوروز دندانی را به همراه داشته باشد.
سیلور دی آمین فلوراید (SDF)
سیلور دی آمین فلوراید (SDF)، یک محلول است که در سالهای اخیر به عنوان یک روش جدید برای کنترل و درمان پوسیدگی دندانها، به ویژه در دندانهای شیری و دندانهای دائمی با پوسیدگی پیشرفته، مورد توجه قرار گرفته است. این محلول ترکیبی از سه ماده اصلی است:
- نقره (سیلور): حضور در این ترکیب، به عنوان یک ضدعفونیکننده قوی.
- فلوراید: کمک به تقویت مینای دندان و محافظت در برابر اسیدهای تولید شده توسط باکتریها.
- آمونیاک: حضور به عنوان یک حلال برای نفوذ بهتر نقره و فلوراید به داخل پوسیدگی های دندان.
SDF با از بین بردن باکتریهای مسبب پوسیدگی، از پیشرفت بیشتر پوسیدگی جلوگیری میکند. همچین، این ترکیب میتواند به کاهش حساسیت و درد ناشی از پوسیدگی دندان ها هم کمک، و دندان را برای ترمیمهای بعدی آماده کند.
فواید فلوراید درمانی چیست؟
- باعث جذب بیشتر فسفات و کلسیم توسط دندانها میشود.
- مینای دندان را تقویت کرده و در برخی مواقع آن را ترمیم میکند.
- مینای دندان را در برابر حملات و نفوذ باکتریها مقاوم میسازد.
- پوسیدگی را متوقف ساخته و آن را در مراحل اولیه خنثی میکند.
- با مراقبت از دندانها، احتمال ایجاد بیماریهای لثه را کمتر کرده و در نتیجه، دردهای مربوط به دهان و دندان را کاهش میدهد.
فلوراید در چه موادی وجود دارد؟
منبع اصلی تامین کننده فلوراید برای بدن انسان، آب آشامیدنی و غذا است. غذاهایی نظیر چای سبز، چای سیاه، شیر مادر، میگو، ماهی و سبزیجاتی که با حرارت بسیار کمی نیم پز شدند، هر کدام حاوی مقدار کمی فلوراید هستند و این عنصر را در قسمتهایی نظیر استخوان و دندانها جمع میکند.
فلوراید دندان به چه شکلهایی وجود دارد؟
رایجترین شکل فلورایدی که برای تقویت مینای دندان استفاده میشود، به شکل خمیر دندان است. میتوانید خمیر دندان حاوی فلوراید را به صورت روزانه مصرف نمایید. همچنین، دهانشویههای حاوی فلوراید که دارای غلظتها و درصد فلوراید متفاوت هستند نیز توسط انواع برندها تولید و عرضه میشوند.
شکلهای رایج دیگر فلوراید عبارتند از قرص فلوراید، ژل فلوراید و وارنیش فلوراید.
فلوراید درمانی چقدر طول میکشد؟
طول درمان با استفاده از فلوراید، بستگی به روشی دارد که دندانپزشک استفاده میکند. با این حال، مدت زمان طول کشیدن این فرایند، میتواند از ۱۰ دقیقه تا نهایتا ۴۵ دقیقه متفاوت باشد.
فلوراید درمانی چقدر موثر است؟
آزمایشات و تحقیقات زیادی وجود دارند که نشان دهنده تاثیر بسیار بالای درمان با استفاده از فلوراید بر روی حفظ سلامت دندانها هستند. برای مثال، در یک پژوهش، مشخص شد کودکان و نوجوانانی که از سنین کم، به مدت یکسال درمان با استفاده فلوراید را انجام دادهاند، در سال بعد، ۴۳% کمتر از کودکان و نوجوانانی که اینکار را انجام ندادهاند، دچار پوسیدگیهای دندانی شدند. این درمان هم برای دندانهای شیری و هم دندانهای دائمی، تاثیرات مثبت قابل توجهی داشته است.
همچنین، درمان دندان با فلوراید در بزرگسالانی که مستعد بیماریهای دهان و دندان هستند، کاهش چشمگیر پوسیدگی و انواع بیماریهای مربوط به دهان و دندان را به همراه داشته است.
عوارض جانبی فلورایدتراپی
اگر فلورایدتراپی در مطب و توسط دندان پزشک انجام پذیرد نه تنها هیچ عوارضی ندارد بلکه بهترین راه برای آشنایی ابتدایی کودک با کلینیکها و مطبهای دندان پزشکی است. اما طی سالهای اخیر دیده شده که این درمان در مدارس و کودکستانها و توسط افراد غیر متخصص انجام میپذیرد که ممکن است نتایج ناخوشایندی برای کودک و خانوادهی او به همراه داشته باشد.
برای تکمیل اطلاعات شما از سرکار خانم دکتر نازنین بنیانیان (دندانپزشک مناسب برای کودکان در تهران) دعوت کردیم تا برخی از شناخته شدهترین عوارض فلورایدتراپی را به ما معرفی کنند:
فلوروز (تغییر رنگ دندان ها)
یکی از رایجترین عوارض درمان با دوز بالاتر از حد مورد نیاز فلوراید، تغییر رنگ دندانها میباشد. در اثر این عارضه، رگههای سفید بر روی دندان به وجود میآید و باعث ناهمگونی رنگ دندانها میشود. این عارضه معمولا در کودکان تا ۸ سال که دوز زیاد فلوراید را استعمال کردهاند و یا حتی بلعیدهاند، دیده میشود.
آلرژی
بدن برخی از افراد، نسبت به این ماده حساسیت دارد و در صورت تماس یا بلع، دچار واکنشهای آلرژیک میشود.
مسمومیت
در صورتی که فرد، دوز بسیار زیاد فلوراید را ببلعد، احتمال اینکه دچار مسمومیت شود وجود دارد. با اینکه مسمومیت ناشی از بلعیدن فلوراید کمتر رایج است، اما احتمال آن برای هر فردی وجود دارد. در صورت بلعیدن فوم یا ژل فلوراید و بروز علائمی نظیر حالت تهوع یا استفراغ، بهتر است به یک مراکز درمانی مراجعه نمایید.
سایر عوارض
- بروز مشکل در همواستازی (هم ایستایی) استخوان؛
- تراکم بیش از حد استخوان در یک ناحیه از بدن؛
- اوردوز فلوراید (ناشی از مصرف بسیار زیاد این ماده که همراه با استفراغ، اسهال، تعریق شدید و خستگی میباشد.)
فلوراید تراپی دندان ها در منزل
برخی از افراد ترجیح میدهند که فلوراید درمانی را در منزل انجام دهند. پس اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که قصد دارید این کار را در منزل انجام دهید و شرایط یا تمایل مراجعه به دندانپزشک را ندارید، بهتر است از محصولات بهداشتی حاوی فلوراید مانند خمیر دندان، نخ دندان و… که حاوی مقدار بسیار کمی فلوراید هستند، استفاده نمایید.
افرادی که دچار خشکی دهان یا پوسیدگیهای شدید هستند، میتوانند محصولات حاوی فلوراید زیاد (بالاتر از ۱۴۵۰ واحد) را تهیه و به طور روزانه مصرف نماید.
از آنجایی که روشهای دیگر مانند استفاده از ژل فلوراید، وارنیش، قالب حاوی فلوراید و… کاملا تخصصی هستند و در صورت استعمال نادرست، احتمال لکه دار کردن دندانها وجود دارد، بهتر است برای انجام این روشها به یک دندانپزشک متخصص مراجعه نمایید.
میزان مصرف روزانه فلوراید
مقدار فلورایدی که هر فرد میبایست در طول روز دریافت نماید، به رنج سنی و وضعیت دهان و دندانهایش بستگی دارد. چنانچه وضعیت دهان و دندانها در حالت نرمال قرار داشته باشد، مقدار مصرف به شرح زیر است:
- از زمان تولد تا پایان ۳ سالگی: ۰.۱ الی ۱.۵ میلیگرم
- از ۴ سالگی تا پایان ۶ سالگی: ۱ الی ۲.۵ میلیگرم
- از ۷ سالگی تا پایان ۱۰ سالگی: ۱.۵ الی ۲.۵ میلیگرم
- در سنین جوانی و نوجوانی: ۱.۵ الی ۴ میلیگرم
در آخر
فلورایدتراپی، روشی موثر و ایمن برای تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی است. این روش با استفاده از ترکیبات حاوی فلوراید، یک لایه محافظتی بر روی دندانها ایجاد میکند که در برابر اسیدهای تولید شده توسط باکتریهای دهان مقاوم است.
مطالعات متعدد نشان دادند که فلورایدتراپی به ویژه برای کودکان و افرادی که در معرض خطر بالای پوسیدگی قرار دارند، بسیار مفید است.
با این حال، استفاده بیش از حد از فلوراید میتواند به فلوروز دندانی منجر شود. بنابراین، برای بهرهمندی از مزایای فلورایدتراپی، توصیه میشود که تحت نظر دندانپزشک و با رعایت دوز مناسب از آن استفاده شود.
